无题四首鉴赏

原文

来是空言去绝踪,月斜楼上五更钟。

梦为远别啼难唤,书被催成墨未浓。

蜡照半笼金翡翠,麝熏微度绣芙蓉。

刘郎已恨蓬山远,更隔蓬山一万重。

飒飒东风细雨来,芙蓉塘外有轻雷。

金蟾啮锁烧香入,玉虎牵丝汲井回。

贾氏窥帘韩掾少,宓妃留枕魏王才。

春心莫共花争发,一寸相思一寸灰。

含情春晼晚,暂见夜阑干。

楼响将登怯,帘烘欲过难。

多羞钗上燕,真愧镜中鸾。

归去横塘晓,华星送宝鞍。

何处哀筝随急管,樱花永巷垂杨岸。

东家老女嫁不售,白日当天三月半。

溧阳公主年十四,清明暖后同墙看。

归来展转到五更,梁间燕子闻长叹。

赏析

  《无题四首》包括两首七律、一首五律和一首七古。体裁既杂,各篇之间在内容上也看不出有明显的联系,似乎不一定的同时所作的有统一HRef=https://www.xuegushici.com/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题的HRef=https://www.xuegushici.com/list/zushi/ target=_blank class=infotextkey>组诗。

  第一首是一首HRef=https://www.xuegushici.com/list/yanqing/ target=_blank class=infotextkey>艳情诗。诗中写女主人HRef=https://www.xuegushici.com/list/sinian/ target=_blank class=infotextkey>思念远别的HRef=https://www.xuegushici.com/list/qinglang/ target=_blank class=infotextkey>情郎,有好景不常在之恨。“梦为远别”为一篇眼目。全诗就是围绕“梦”来写HRef=https://www.xuegushici.com/list/libie/ target=_blank class=infotextkey>离别之恨。但它并没有按远别——HRef=https://www.xuegushici.com/list/sinian/ target=_blank class=infotextkey>思念——入梦——梦醒的顺序来写。而是先从梦醒时情景写起,然后将梦中与梦后、实境与幻觉来柔合在一起,创造出疑梦疑真、亦梦亦真的HRef=https://www.xuegushici.com/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术境界,最后才点明蓬HRef=https://www.xuegushici.com/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山万重的阻隔之恨,与首句遥相呼应。这样的HRef=https://www.xuegushici.com/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术构思,曲折宕荡,有力地突出HRef=https://www.xuegushici.com/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情阻隔的HRef=https://www.xuegushici.com/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题和梦幻式的HRef=https://www.xuegushici.com/list/xinli/ target=_blank class=infotextkey>心理氛围,使全诗充满迷离恍惚的HRef=https://www.xuegushici.com/list/qinghuai/ target=_blank class=infotextkey>情怀。

  首句凌空而起,次句宕开HRef=https://www.xuegushici.com/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景,两句若即若离。这要和“梦为远别啼难唤”联系起来,方能领略它的神情韵味。远别经年,会合无缘,夜来入梦,两人忽得相见,一觉醒来,却踪迹杳然。但见朦胧斜月空照楼阁,远处传来悠长而HRef=https://www.xuegushici.com/list/qiqing/ target=_blank class=infotextkey>凄清的晓钟声。梦醒后的空寂更证实了梦境的虚幻。如果说第二句是梦醒后一片空寂孤清的氛围,那么第一句便是主人公的HRef=https://www.xuegushici.com/list/tanxi/ target=_blank class=infotextkey>叹息HRef=https://www.xuegushici.com/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨。

  颔联出句HRef=https://www.xuegushici.com/list/zhuiyi/ target=_blank class=infotextkey>追忆梦中情景。远别的双方,梦中虽得以越过重重阻隔而相会;但即使是在梦中,也免不了HRef=https://www.xuegushici.com/list/libie/ target=_blank class=infotextkey>离别之苦。梦中相会而来的梦中HRef=https://www.xuegushici.com/list/fenbie/ target=_blank class=infotextkey>分别,带来的是难以抑止的梦啼。这样的梦,正反映了长期远别造成的深刻HRef=https://www.xuegushici.com/list/shangtong/ target=_blank class=infotextkey>伤痛,强化了刻骨的HRef=https://www.xuegushici.com/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思。因此对句写梦醒后立刻修书寄远。在强烈HRef=https://www.xuegushici.com/list/sinian/ target=_blank class=infotextkey>思念之情驱使下奋笔疾书的当时,是不会注意到墨的浓淡的,只有在“书被催成”之后,才意外地发现原来连墨也成磨浓。

  梦醒书成之际,残烛的余光半照着用金钱绣成翡翠HRef=https://www.xuegushici.com/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟图案的帷帐,芙蓉褥上似乎还依稀浮动着麝熏的幽香。六、七句对室内环境气氛的描绘渲染,很富有象征暗示色彩。刚刚消逝的梦境和眼前所见的室内景象在朦胧光影中浑为一片,分不清究是梦境还是实境。烛光半笼,室内若明若暗,恍然犹在梦中;麝香微淡,使人疑心HRef=https://www.xuegushici.com/list/airen/ target=_blank class=infotextkey>爱人真的来过这里,还留下依稀的余香,上句是以实境为梦境,下句是疑梦境为实境,写恍惚迷离中一时的错觉与幻觉极为生动传神。

  幻觉一经消失,随之而来的便是室空人杳的空虚HRef=https://www.xuegushici.com/list/changwang/ target=_blank class=infotextkey>怅惘,和对方远隔天涯、无缘会合的HRef=https://www.xuegushici.com/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨。尾联借刘晨重寻仙侣不遇的HRef=https://www.xuegushici.com/list/gushi/ target=_blank class=infotextkey>故事,点醒HRef=https://www.xuegushici.com/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情阻隔,“已恨”“更隔”,层递而进,突出了阻隔之无从度越。

  第二首写一位深锁幽闺的HRef=https://www.xuegushici.com/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子HRef=https://www.xuegushici.com/list/zhuiqiu/ target=_blank class=infotextkey>追求HRef=https://www.xuegushici.com/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情而HRef=https://www.xuegushici.com/list/shiwang/ target=_blank class=infotextkey>失望的HRef=https://www.xuegushici.com/list/tongku/ target=_blank class=infotextkey>痛苦,是一篇“刻意HRef=https://www.xuegushici.com/list/shangchun/ target=_blank class=infotextkey>伤春”之作。

  首联描绘环境气氛:飒飒东HRef=https://www.xuegushici.com/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风,飘来蒙蒙细HRef=https://www.xuegushici.com/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨;芙蓉塘外,传来阵阵轻雷。既隐隐传达了HRef=https://www.xuegushici.com/list/shengming/ target=_blank class=infotextkey>生命萌动的HRef=https://www.xuegushici.com/list/chuntian/ target=_blank class=infotextkey>春天气息,又带有一些凄迷黯淡的色调,烘托出女主人公春心萌动和难以名状的迷惘HRef=https://www.xuegushici.com/list/kumen/ target=_blank class=infotextkey>苦闷。东HRef=https://www.xuegushici.com/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风细HRef=https://www.xuegushici.com/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨,容易令人HRef=https://www.xuegushici.com/list/lianxiang/ target=_blank class=infotextkey>联想起“梦HRef=https://www.xuegushici.com/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨”的HRef=https://www.xuegushici.com/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故;芙蓉塘即莲塘,在南朝HRef=https://www.xuegushici.com/list/yuefu/ target=_blank class=infotextkey>乐府和唐人诗作中,常常代指男女相悦传情之地;“轻雷”则又暗用司HRef=https://www.xuegushici.com/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马相如《长门赋》:“雷殷殷而响起兮,声象君之车音。”这一HRef=https://www.xuegushici.com/list/xilie/ target=_blank class=infotextkey>系列与HRef=https://www.xuegushici.com/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情密切相关的词语,所给予读者的暗示和HRef=https://www.xuegushici.com/list/lianxiang/ target=_blank class=infotextkey>联想是很丰富的。纪昀说:“起二句妙有远神,可以意会。”所谓“远神,是指这种富于暗示性的诗歌语言所构筑的渺远的HRef=https://www.xuegushici.com/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术HRef=https://www.xuegushici.com/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境,一种难以言传的朦胧美。

  颔联写HRef=https://www.xuegushici.com/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子居处的幽寂。金蟾是一种蟾状香炉;“锁”指香炉的鼻钮,可以开启放入香料;玉虎,是用玉石装饰的虎状辘轳,“丝”指井索。室内户外,所见者惟闭锁的香炉,汲井的辘轳,它们衬托出HRef=https://www.xuegushici.com/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子幽处HRef=https://www.xuegushici.com/list/guji/ target=_blank class=infotextkey>孤寂的情景和长日无聊、深锁HRef=https://www.xuegushici.com/list/chunguang/ target=_blank class=infotextkey>春光的HRef=https://www.xuegushici.com/list/chouchang/ target=_blank class=infotextkey>惆怅。香炉和辘轳,在诗词中也常和男女欢爱联系在一起,它们同时又是牵动女主人公HRef=https://www.xuegushici.com/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思之情的东西,这从两句HRef=https://www.xuegushici.com/list/fenbie/ target=_blank class=infotextkey>分别用“香”、“丝”谐音“相”、“思”可以见出。总之,这一联兼用赋、比,既表现女主人公深闭幽闺的孤寞,又暗示她内心时时被牵动的情丝。

  颈联出句使用贾充女与韩寿的HRef=https://www.xuegushici.com/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情HRef=https://www.xuegushici.com/list/gushi/ target=_blank class=infotextkey>故事。见《世说新语》载:晋韩寿貌美,大臣贾充辟他为掾(僚属)。一次充女在帘后窥见韩寿,私相慕悦,遂私通。女以皇帝赐充之西域异香赠寿。被充所发觉,遂以女妻寿。对句使用甄后与曹植的HRef=https://www.xuegushici.com/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情HRef=https://www.xuegushici.com/list/gushi/ target=_blank class=infotextkey>故事。见《文选·洛神赋》李善注说:魏东阿王曹植曾求娶甄氏为妃,曹操却将她许给曹丕。甄后被谗死后,曹丕将她的遗物玉带金镂枕送给曹植。曹植离京归国途经洛水,梦见甄后对他说:“我本托心君王,其心不遂。此枕是我在家时从嫁,前与五官中郎将(曹丕),今与君王。”曹植感其事作《感甄赋》,后明帝改名《洛神赋》(句中“宓妃”即洛神,代指甄后)。由上联的“烧香”引出贾氏窥帘,赠香韩掾;由“牵丝(思)”引出甄后留枕,HRef=https://www.xuegushici.com/list/qingsi/ target=_blank class=infotextkey>情思不断,藕断丝连。这两个HRef=https://www.xuegushici.com/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情HRef=https://www.xuegushici.com/list/gushi/ target=_blank class=infotextkey>故事,尽管结局有幸有不幸,但在女主人公的意念中,无论是贾氏窥帘,爱韩寿之少俊,还是甄后情深,慕曹植之才华,都反映出HRef=https://www.xuegushici.com/list/qingnian/ target=_blank class=infotextkey>青年HRef=https://www.xuegushici.com/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子HRef=https://www.xuegushici.com/list/zhuiqiu/ target=_blank class=infotextkey>追求HRef=https://www.xuegushici.com/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情的HRef=https://www.xuegushici.com/list/yuanwang/ target=_blank class=infotextkey>愿望之强烈,奔放。

  末联突然转折,HRef=https://www.xuegushici.com/list/xiangwang/ target=_blank class=infotextkey>向往HRef=https://www.xuegushici.com/list/moihao/ target=_blank class=infotextkey>美好HRef=https://www.xuegushici.com/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情的心愿切莫和春HRef=https://www.xuegushici.com/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花争荣竞发,因为寸寸HRef=https://www.xuegushici.com/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思都化成了灰烬。这是深锁幽闺、HRef=https://www.xuegushici.com/list/kowang/ target=_blank class=infotextkey>渴望HRef=https://www.xuegushici.com/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情的女主人公HRef=https://www.xuegushici.com/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思无望的HRef=https://www.xuegushici.com/list/tongku/ target=_blank class=infotextkey>痛苦呼喊。热情转化成幻灭的悲哀和强烈的激愤。以“春心”喻HRef=https://www.xuegushici.com/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情的HRef=https://www.xuegushici.com/list/xiangwang/ target=_blank class=infotextkey>向往,是平常的HRef=https://www.xuegushici.com/list/biyu/ target=_blank class=infotextkey>比喻;但把“春心”与“HRef=https://www.xuegushici.com/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花争发”联系起来,不仅赋予“春心”以HRef=https://www.xuegushici.com/list/moihao/ target=_blank class=infotextkey>美好的形象,而且显示了它的HRef=https://www.xuegushici.com/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然合理性。“HRef=https://www.xuegushici.com/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思”本是抽象的概念,诗人由香销成灰HRef=https://www.xuegushici.com/list/lianxiang/ target=_blank class=infotextkey>联想出“一寸HRef=https://www.xuegushici.com/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思一寸灰”的奇句,化抽象为具象,用强烈对照的方式显示了HRef=https://www.xuegushici.com/list/moihao/ target=_blank class=infotextkey>美好事物之毁灭,使这首诗具有一种动人心弦的HRef=https://www.xuegushici.com/list/beiju/ target=_blank class=infotextkey>悲剧美。

  第三首也是写HRef=https://www.xuegushici.com/list/shiyi/ target=_blank class=infotextkey>失意的HRef=https://www.xuegushici.com/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情。而这种HRef=https://www.xuegushici.com/list/shiyi/ target=_blank class=infotextkey>失意的HRef=https://www.xuegushici.com/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情中又常常融入自己的某些HRef=https://www.xuegushici.com/list/shenshi/ target=_blank class=infotextkey>身世之感。在HRef=https://www.xuegushici.com/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思成灰的HRef=https://www.xuegushici.com/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情HRef=https://www.xuegushici.com/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨中也可窥见他HRef=https://www.xuegushici.com/list/shitu/ target=_blank class=infotextkey>仕途HRef=https://www.xuegushici.com/list/shiyi/ target=_blank class=infotextkey>失意的不幸遭际。

  第四首HRef=https://www.xuegushici.com/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头两句只是描写环境,HRef=https://www.xuegushici.com/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物并未出场,但HRef=https://www.xuegushici.com/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物描写中隐含着HRef=https://www.xuegushici.com/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物的HRef=https://www.xuegushici.com/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情活动。“哀筝随急管”,不只表现出急管繁弦竞逐的欢快、热烈和喧闹,也暗示出听者对HRef=https://www.xuegushici.com/list/yinle/ target=_blank class=infotextkey>音乐的那种撩拨心弦的力量的特殊感受。照一般的写法,这两句似乎应该写成“樱HRef=https://www.xuegushici.com/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花永巷垂杨岸,哀筝急管相驰逐”,现在却以“何处”发问领起,先写闻乐,再写乐声从樱HRef=https://www.xuegushici.com/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花盛开的深巷、垂杨飘拂的河边传出,传神地表现了听者闻乐神驰、寻声循踪的好奇心。

  三、四句写“东家老女”婚嫁失时,自伤迟暮。宋玉《登徒子好色赋》说:“臣里之美者,莫若臣东家之子(指女儿)。”可见东家老女之所以不嫁,并非貌不美,只是家境贫寒。这两句先推出HRef=https://www.xuegushici.com/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物,再展开一幅丽日当天,HRef=https://www.xuegushici.com/list/chunguang/ target=_blank class=infotextkey>春光将暮的图景。不用任何说明,读者自能想见容华绝世而婚嫁失时的东家老女面对HRef=https://www.xuegushici.com/list/chunguang/ target=_blank class=infotextkey>春光将暮之HRef=https://www.xuegushici.com/list/aishang/ target=_blank class=infotextkey>哀伤。

五、六句写另一HRef=https://www.xuegushici.com/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子。溧阳公主是梁简文帝的女儿,嫁侯景,为景所宠。这里借用此名代称贵家HRef=https://www.xuegushici.com/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子。同样是阳春三月,丽日当天,一边是年长难嫁,形单影只;一边却是HRef=https://www.xuegushici.com/list/shaonian/ target=_blank class=infotextkey>少年得志,夫妇同游。用对比鲜明的图景,表现了两种不同HRef=https://www.xuegushici.com/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会地位的HRef=https://www.xuegushici.com/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子完全不同的境遇。

  HRef=https://www.xuegushici.com/list/jiewei/ target=_blank class=infotextkey>结尾写东家老女归来后的情景。HRef=https://www.xuegushici.com/list/muchun/ target=_blank class=infotextkey>暮春三月、芳华将逝的HRef=https://www.xuegushici.com/list/jingse/ target=_blank class=infotextkey>景色,丝管竞逐、赏心乐事的场面,贵家HRef=https://www.xuegushici.com/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子得意美满的HRef=https://www.xuegushici.com/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活,触动了她HRef=https://www.xuegushici.com/list/shenshi/ target=_blank class=infotextkey>身世孤孑之感,增添内心的HRef=https://www.xuegushici.com/list/kumen/ target=_blank class=infotextkey>苦闷与HRef=https://www.xuegushici.com/list/aiyuan/ target=_blank class=infotextkey>哀怨。在漫长难挨的深夜展转难眠。末句以不解人意的梁燕犹“闻长叹”,反衬东家老女的HRef=https://www.xuegushici.com/list/tongku/ target=_blank class=infotextkey>痛苦HRef=https://www.xuegushici.com/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情却无人理解与HRef=https://www.xuegushici.com/list/tongqing/ target=_blank class=infotextkey>同情,侧面虚点,倍觉隽永而有余味。

  历代诗家都有以HRef=https://www.xuegushici.com/list/moinu/ target=_blank class=infotextkey>美女的无媒难嫁,朱颜的见薄于时,寓才士不遇的诗歌传统。这首无题从内容到写法,都很容易使读者HRef=https://www.xuegushici.com/list/lianxiang/ target=_blank class=infotextkey>联想起曹植的《HRef=https://www.xuegushici.com/list/moinu/ target=_blank class=infotextkey>美女篇》、《HRef=https://www.xuegushici.com/list/zashi/ target=_blank class=infotextkey>杂诗·南国有佳人》以及其他一些比兴HRef=https://www.xuegushici.com/list/yuyan/ target=_blank class=infotextkey>寓言体作品。

  李商隐的无题,以七律为主要形式。这类无题,以HRef=https://www.xuegushici.com/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情的深细婉曲,HRef=https://www.xuegushici.com/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境的含蓄朦胧为主要特色,多取HRef=https://www.xuegushici.com/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情主人公内心独白的表达方式,很少叙写事件、HRef=https://www.xuegushici.com/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物和客观HRef=https://www.xuegushici.com/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活场景。这首七古无题却不主HRef=https://www.xuegushici.com/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情,不作HRef=https://www.xuegushici.com/list/xinli/ target=_blank class=infotextkey>心理刻画,以第三人称的表达方式,描写出一幕有HRef=https://www.xuegushici.com/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物、有事件的HRef=https://www.xuegushici.com/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活场景,诗的旨意通过HRef=https://www.xuegushici.com/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活场景表现出来。语言朴素无华,与七律无题那种华美而富于象征暗示色彩的语言有所区别,别具一格。

返回